صنعت نساجی در ایران از جمله قدیمی ترین صنایع کشور و بزرگ ترین مصرف کننده آب است. نتیجتا دارای پساب بسیار و مواد مختلفی می باشد. پساب های این صنعت در آلودگی محیط زیست، سهم به سزایی دارند. به همین دلیل تصفیه پساب در صنعت نساجی برای حفظ محیط زیست بسیار ضروری می باشد.
تصفیه فاضلاب کارخانه نساجی
تصفیه فاضلاب کارخانه نساجی، شامل تصفیه انواع رنگ ها و مواد تشکیل دهنده آنها می باشد. رنگ های مستقیم در مقایسه با رنگ های کاتیونی از سمیت کمتری برخوردار می باشد. برخی از رنگ های کاتیونی سبب جلوگیری از واکنش اکسایش و کاهش مواد آلی می شود. رنگ های آنتراکینونی که در پساب های نساجی وجود دارد، سبب جلوگیری از هضم فرآیند بی هوازی لجن می شود.
مواد فعال سطحی، از جمله مواد شیمیایی در پساب های نساجی، اثر مطلوبی در زندگی آبزیان ندارد. برخی مواد تشکیل دهنده رنگ ها، از جمله نمک های روی، کادمیم، کروم، نیکل و مس برای ماهی ها سمی می باشد.
چهار مرحله عمده و اساسی در صنعت و تولید فاضلاب کارخانه نساجی عبارتند از:
۱)شستشوی مواد اولیه
۲)رنگرزی و چاپ پارچه
۳)شستشوی پارچه های رنگ شده
۴)سفید کردن و آهار زنی
مواد آلوده کننده تولید شده از مرحله اول، در مقایسه با این مواد در مراحل بعد، بسیار آلوده کننده تر است.
پساب رنگرزی
پساب مرحله رنگرزی، بسیار آلوده کننده است و اثرات نامطلوبی بر محیط زیست ایجاد می کند. این امر به دلیل وارد شدن مواد رنگی در پساب این کارخانه ها می باشد. بین ۱۰ تا ۲۰ درصد این مواد رنگی پس از مصرف، در پساب به جا می ماند. در پساب صنایع نساجی نسبت BOD به COD حدود ۲۶ درصد است. این نسبت در فاضلاب های شهری برابر ۵۰ درصد بوده، که در مقایسه با فاضلاب صنایع نساجی بیشتر است. در پساب رنگرزی و نساجی، علاوه بر مواد رنگی، مقداری چربی، نمک ها و روغن برای استخراج کردن موجود می باشد.
مراحل تصفیه فاضلاب نساجی
۱)آشغالگیری
در نخستین مرحله، آشغال گیر های میله ای از جنس آهن با پوشش ضد زنگ یا آهن سفید، دارای میله هایی با فاصله یک تا چهار سانیمتر در یک قالب با شیب حدود ۵۰ درجه، در طول مسیر پساب قرار می گیرند. (بیشتر بدانید: آشغالگیر)
۲)همگن سازی
حوضچه یکنواخت سازی در مرحله همگن سازی قرار گرفته است. جهت جلوگیری از وارد آمدن ضربه های ناگهانی به واحد های تصفیه و برای همگن کردن کیفیت دمایی، شیمیایی و بیولوژیکی پساب، این پساب ها را وارد حوضچه های همگن سازی می کنند. سپس پساب را در حوضچه های معین به وسیله تلمبه های هوادهی شناور و یا به وسیله میکسر مکانیکی، کاملا بهم می زنند. از تلمبه های هوادهی برای انتقال پساب و آلودگی در حدود ۵ تا ۱۰ درصد به واحد های بعدی تصفیه، نیز استفاده می شود.
۳)عمل خنثی کردن اسید یا باز
در برخی مواقع پس از مرحله همگن سازی، خاصیت اسیدی یا قلیایی پساب، از بین نمی رود. در این صورت در حوضچه یکنواخت سازی، از pH سنج استفاده می شود. برای خنثی کردن pH اسیدی، از هیدروکسید سدیم یا آهک و یا کربنات سدیم استفاده می شود. همچنین برای خنثی کردن pH قلیایی از محلول اسید سولفوریک استفاده می گردد.
۴)ته نشین سازی
صنایع نساجی و دیگر صنایع، فاقد مواد معلق در پساب خود هستند. در نتیجه نیازی به ته نشین سازی اولیه نیست. در برخی موارد، در صورت لزوم، به مدت ۶-۱/۵ ساعت توقف پساب صورت می گیرد.
۵)تصفیه بیولوژیکی
پساب های کارخانجات نساجی، بدون نیتروژن و فسفر است. برای فعالیت باکتری ها دراین پساب، نیاز به نیتروژن دار و فسفر دار کردن می باشد. برای این منظور فاضلاب شهری را به فاضلاب صنایع نساجی اضافه می کنند تا کمبود مواد لازم برای رشد و فعالیت باکتری ها تامین شود. امکان حذف مواد رنگی و کاهش COD در حد مطلوب، در این مرحله، وجود ندارد. (بیشتر بدانید: تصفیه بیولوژیکی فاضلاب چیست؟)
۶)تصفیه شیمیایی
تصفیه شیمیایی برای از بین بردن ذرات جامد معلق کلوئیدی و مقدار زیادی از رنگ ها در پساب نساجی می باشد. از این مرحله به عنوان مرحله انعقاد و لخته سازی یاد می شود. از جمله مواد منعقد کننده ای که برای تصفیه شیمیایی به کار برده می شود می توان به پلی الکترولیت، کلرید آهن(III)، آهک و زاج سفید اشاره کرد. این مواد در حوضچه های ته نشینی وجود دارد. حجم مواد منعقد کننده در حدود ۱۰۰ میلی گرم در لیتر یا بیشتر می باشد. به کمک این مقدار مواد، می توان آلودگی پساب را تا ۳۵ درصد، BOD و COD را تا ۴۰ درصد، مواد کلوئیدی را تا ۷۰ درصد و رنگ ها را به طور عمده کم کرد.
زمانی کیفیت پساب به حد مطلوب می رسد که پساب را پس از مراحل ته نشینی و جدا سازی لجن حاصل، از صافی کربن فعال و یا از صافی ماسه ای عبور دهند.
در پایان خاطر نشان می کنیم که می توان از پساب نساجی تصفیه شده دوباره استفاده کرد. استفاده دوباره از پساب به شکل کاستن یون های نمک به روش اسمز معکوس و یا مبادله یونی می باشد.
